Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Özer, yalnızca Haziran 2023’te yapılacak genel seçimlere odaklanarak, günü kurtarmaya dönük kıymetlerle Türkiye’nin yüksek enflasyon yoksulluk, cari açık üzere yapısal problemlerine tahlil bulmanın mümkün olmadığını vurguladı.
Ekonomiyi düzetlmeye dönük açıklanan her yeni tedbirin yeni bir sorun yarattığına dikkat çeken Prof. Dr. Mustafa Özer ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Güç artırımları, maliyet artışları, yüksek enflasyonu düşününce yurttaşı ve şirketleri nasıl günler bekliyor?
Türkiye birincil güçte yüzde 70’in üzerinde bir oranda dışa bağımlı bir ülke. Güç ithalatı neredeyse Türkiye’nin yıllık ithlatının dörtte birini oluşturuyor. TÜİK’in son bilgilerine nazaran Ağustos 2022’de güç ithalatı, geçen yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 99.9 artarak 8 milyar 734 milyon dolar oldu. Yurttaşlarımızın güç faturaları, firmaların da üretim maliyetleri daima artmakta. Artan enflasyon, gelirleri enflasyon oranında artmayan geniş halk kesitleri için çekilmez hale gelmekte (hayat pahalılığı). Firmalar açısından da neredeyse üretim yapamamaya kadar olumsuz tesirler doğurmakta. Firmalar üretim faaliyetlerini finanse edecek likidite ihtiyaçlarını, artan kredi maliyetleri nedenlerle karşılamakta zahmet çekmekte. İhracata dönük üretim yapan firmalar güç kaynaklı maliyet artışları nedeniyle ihracat yapmakta zahmet çekmekte. Hayat pahalılığının daha da artma mümkünlüğünün olduğu önümüzdeki aylarda, maksat pazarlarda ihracat imkanlarının azalmasıyla firmalar açısından ürettikleri eserleri satamama ve hatta üretim yapamama riskleri bile olacak. Bu da yurttaşlarımız artan işsizlik ve yoksulluk olarak dönecek.
ÖNLEMLER SORUN YARATIYOR
– İktisat çok güç bir devirden geçiyor, daima yeni tedbirler açıklanıyor, bunlar problemleri çözmeye ne derece tesir ediyor?
Türkiye iktisat idaresi açısından en değerli sorun, blimsel, ülkemizin gerçekleri ile uyumlu, rasyonel bir iktisat siyaseti uygulanmamasıdır. Türkiye, yeni iş ve aş yaratacak yatırımlar ve gerçek fiyat artışlarına dayalı bir büyüme ve endüstrileşme stratejisi yerine; halkını borçlandırarak, mallarını kelepirleştirerek, çalışanını ırgatlaştırarak, el parasıyla ve cari açık yaratarak inşaata öncelik vererek bir an evvel kalkınmaya çalışmaktadır.
Kamu artırımlarını siyasi korkularla biriktirerek; vakitsiz ve hiçbir iktisadi münasebeti olamadan, yalnızca bankaların kârlılığını artırmak için “nas”ı mazeret ederek siyaset faizini indirerek kur şoklarına ve gerisinden da enflasyonda patlamaya neden olan kararlarına reaksiyon olarak ve yalnızca sadece gelen seçimleri düşünerek iktisat siyaseti kararları almakta. Açıklanan her yeni tedbir yeni bir sorun yaratmaka ve bir sonraki tedbir de, ne yazık ki, bir evvelki tedbirin olumsuz tesirlerini gidermeye dönük olmaktadır. Yani güya yaparak öğrenme devrinde iktidar!..
DOLARI 18.60’TA TUTMAK ZOR
– Son devirlerde dolar 18.60 TL civarında sabitlendi. Merkez Bankası’nın ise faiz indirimleri devam ediyor, ne diyeceksiniz?
Türkiye’de kurun istikametini ve seviyesini kısa vadede sermaye giriş ve çıkışları, uzun vadede ise cari açık belirler. Bırakın sermaye girişini -kastım direkt yabancı sermaye ve portföy yatırımları- net sermaye çıkışı var son vakitlerde. En değerlisi de cari açığın finansmanı kala kala net kusur noksana, yani kaynağı bilinmeyen para girişlerine kaldı. 2022’nin birinci sekiz ayındaki net yanılgı noksan altında ülkeye giren kaynağı meçhul para ölçüsü 28.3 milyar dolar. Birinci sekiz ayda 39.717 milyar dolarlık cari açığı düşündüğümüzde bu net yanılgı noksan girişlerinin kuru belli bir seviyede tutmada ne kadar tesirli olduğunu görürüz. Bu durumun uzun müddet devam etmeyeceğini; artan dış borç geri ödemeleri, cari açık ve sermaye çıkışları nedeniyle kuru bu seviyede tutmanın da epeyce sıkıntı. Yılsonunda kurun en az 20 TL’yi geçme mümkünlüğü hayli yüksek.
– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı meseleleri nelerdir? Tahlil için acil atılması gereken adil adımlar hangileri?
Türkiye iktisadının şu anda en yakıcı sıkıntıları yüksek enflasyon ve o oranda artmayan gelirler nedeniyle oluşan, artan hayat pahallığı ile yoksulluk, kronikleşen cari açık ve bunun temel nedeni olan endüstrinin dışa bağımlı olmasıdır. Lakin bu problemler yanında bu meseleleri gerçek teşhisleri koymayan ve sonucunda da gerçek siyasetler uygulayamayan bir iktisat usulünün varlığı da değerli bir meseledir. Yalnızca Haziran 2023’te yapılacak genel seçimlere odaklanarak günü kurtarmaya dönük kıymetlerle Türkiye’nin bu yapısal meselelerine tahlil bulmak mümkün değildir. Artan iç, bilhassa döviz cinsi iç borçlar ile dış borçlar, daima yükselen ülke risk primi de bu meseleleri katmerleştirmekte. Kur probleme tahlil olarak getirilen kur muhafazalı mevduat uygulaması da şu anki en yakıcı sournların başında gelmektedir. Türkiye’nin taşlarını tekrar yerine oturtacak, demokratik siyasetin yolunu açacak parlamenter sisteme geçmesi gerekir. Kamucu yeni bir endüstrileşme atağına ihtiyaç var.
BAZ TESİRİ DE İŞE YARAMAYACAK
– Enflasyonda önümüzdeki devirde ne çeşit riskler var, nereye kadar çıkabilir?
Bu ay açıklanacak sayı bir evvelki aydan daha yüksek; kasım enflasyonu da ekimden yüksek gelecektir. Aralık 2021’deki yüzde13.6 aylık sayısı endeksten çıkacak ve bu nedenle aralık ile birlikte baz tesiri ile enflasyonda bir ölçü düşme gözlenecek. Türkiye’de enflasyonu, kur şokları, biriktirilen kamu artırımları ile emtia ve güç fiyat artışları besliyor. Seçime gittiğimiz bir ortamda hükümet, kamu harcamalarını artırmak için artırımlar yoluyla kamu gelirlerini artırarak kendisine mali alan yaratmak zorunda. Enflasyonda baz tesiri kaynaklı o beklenen meşhur düşüşleri görmeme olasılığımız çok yüksek.
Her şeyden evvel enflasyonun ülkemizde kaynağında; endüstrinin çok biçimde dışa bağımlı olmasının, bu bağımlılığın tetiklediği kronik cari açıkların, imalat sanayindeki çok monopolleşme eğilimlerinin ve denetimsiz para arzı artışlarının kur şokları ile kamu artırımları yanında en değerli etkenler olduğunu bilip, ona nazaran iktisat siyasetleri kurgulamak gerekir.