İzmir Büyükşehir Belediyesi mesken sahipliğinde, İZFAŞ ve Nobel Expo Fuarcılık iş birliğiyle düzenlenen Emlak, İnşaat ve Kentsel Dönüşüm Fuarı – Rescon Expo kapsamında düzenlenen oturumda, eski Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı, eski Ankara Büyükşehir Belediye Lideri Murat Karayalçın, “Kentsel Dönüşümde Ankara Deneyimi”ni anlattı.
TARİHSEL BİLGİLER VERDİ
Kentsel dönüşümün Türkiye’nin gündemine, çok büyük bir yükle Van zelzelesinden sonra girdiğini söyleyen Murat Karayalçın, “Kentsel dönüşümün kanunları, kurumları, hatta ismi yokken 1991 yılında Ankara’nın toplumsal demokrat belediye idaresi olarak, Türkiye’nin birinci kentsel dönüşüm projesini uyguladık. Türkiye’nin gündemine ise yüklü bir biçimde girmesi Van Zelzelesi sonrası, 2012 yılında olmuştur. Devrin hükümetinin de bakanlarının da kıymetini söz ettikleri üzere kentsel dönüşüm sırf toplumsal olarak değil, iktisadi olarak da gündeme çok yüklü bir biçimde girmiştir. İlgili bakanlar, Türkiye kamuoyuna kentsel dönüşümde mevzunun büyüklüğünü ortaya koyan iddialarını, çeşitli tarihlerde açıkladı. 2013 yılında birinci iddia yapıldı ve 6,5 – 7 milyon konutun, 20 yıllık devirde dönüştürülmesi gerektiği, 400 milyar dolar para harcanacağı söylendi. İkinci iddia de 2018 yılında geldi ve bu sefer 6,5 milyon konutun yenilenmesi gerektiği söylemi yerine, ivedilikle 1,5 milyon konutun dönüştürülmesi gerektiği söylendi. Büyüklük verilmiyordu, sayı söylem edilmiyordu. Büyüklüğe ait üçüncü kestirim ise inşaat mühendisliği alanında Türkiye’nin uzman isimlerinden Prof. Dr. Semih Tezcan tarafından lisana getirildi. Tezcan, apayrı bir sayı verdi. Hesaplamasına nazaran, sadece 680 bin konutun güçlendirilmesi ile Türkiye, kentsel dönüşüm sıkıntısını çözebilecekti. 6,5 ya da 7 milyon konuttan, Prof. Dr. Tezcan’ın değerlendirmesi ile 680 bin konuta gelindi. Hala da bu sayılar tartışma konusu ve hala gündemde” diye konuştu.
“YALNIZCA DEPREMSELLİKLE TEMASLI OLARAK DEĞERLENDİRİLMEMELİ”
Kentsel dönüşümün sırf depremsellikle ilişkili olarak değerlendirilmemesi gerektiğini vurgulayan Karayalçın, “Hemen çabucak herkesin aklında, kentsel dönüşüm denen şey, yapıların zelzeleye güçlü hale getirilmesi demek. Fakat bunun çok yetersiz olduğu açık. Konutların ve öteki yapıların zelzeleye sağlam hale getirilmesi kıymetli ve gerekli, lakin kentsel dönüşümü bununla sonlu görmek yanlışsız değil. Depremsellik sırf bir kısmı. Kentsel dönüşüm, sarsıntıya sağlam binaların yerine yenilerinin yapılmasıyla sonlu bir aktiflik değildir. Kentsel hayat kalitesinin yükseltilmesi hedeflenmelidir. Hayat kalitesini yükseltmiyorsanız bu bildiğiniz yık ve yap işidir. Bu konutsal dönüşümdür, kentsel dönüşüm değil. Kesinlikle kentsel hayat kalitesi yükseltilmelidir. İşin özü budur. Bu bizim için bir fırsattır. Türkiye için kentleşmesindeki yanlışları düzeltip yüksek standartlı kentsel alanlar yaratabileceği bir fırsattır” tabirlerini kullandı.
“KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN NE OLDUĞU KONUSUNDA BİR MUTABAKAT BULUNMUYOR”
Türkiye’de Van sarsıntısından sonra çıkartılan ve geçerli olan yasalar içinde olmak üzere, kentsel dönüşüm konusunda dört yasa olduğunu söyleyen Murat Karayalçın, “İlginç yanı şu, dört yasanın çıkartılmasına rağmen Türkiye’de kentsel dönüşümün ne olduğu konusunda bir mutabakat bulunmamakta. Bu çok vahim bir durum. Şu anda dört yasa var, lakin buna rağmen Türkiye’de daima birlikte ‘Evet budur’ diyeceğimiz bir kentsel dönüşüm tarifi bulunmamakta. Herkesin kendi tarifi var. Belediye liderlerinin, bakanların, akademisyenlerin kendi tarifleri var. Kentsel dönüşüm dediğimizde, aslında neden kelam ettiğimizi maalesef bilmiyoruz. Bu ortada, sanki bu alan bir yasal düzenlemeye tabi tutulmalı mıdır, yasanın olması mecburî mudur, yasa olmadan bakanlıkların, belediyelerin uygulamaya girmeleri imkanlı olamaz mı? 1991 yılında birinci iki örneğini sunduğumuzda yasa yoktu. Hiç kuşkusuz bir yasal düzenlemenin çok faydalı sonuçları olacaktır. Yasama organının o olanı düzenlemesi, o yasa çerçevesinde bir ekip ortak kavramların geliştirilmesi, standartların saptanması, devlet dayanağının ne olması gerektiğine ait tariflerin yapılması, kuşkusuz çok faydalıdır. Fakat projelere meraklı bir siyasetçi olarak söylüyorum, projelerin kendi maddeleri vardır. Kentsel dönüşüm projelerinin de kendi kanunları vardır. İmar planları ve o proje için hazırlanmış yapılabilirlik çalışmaları o projenin maddeleridir, kurallarını ortaya koymaktadır” diye konuştu.
“İKİ ANLAYIŞ VAR”
1991 yılında Ankara’da toplumsal demokrat ve kamucu anlayışla hayata geçirdikleri, ülkede birinci olan Dikmen Vadisi ve Portakal Çiçeği projelerinin bugün birçok projeye örnek teşkil ettiğini belirten Murat Karayalçın, kentsel dönüşümde iki model olduğunu söyledi. Karayalçın, “Bir tanesi kamucu, toplumsal demokrat modelidir. Buna Ankara modeli de denebilir. Dikmen Vadisi, Portakal Çiçeği projeleri, toplumsal demokrat Ankara Büyükşehir Belediyesi idaresinin uyguladığı Türkiye’nin birinci kentsel dönüşüm projeleridir. İkincisi, benim piyasacı model dediğim, periyodun İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Fikirtepe Projesi’dir. Fikirtepe projesinde yeni bir plan yok, var olan plan ve altyapı şebekesi de değiştirilmemiş. Mevcut altyapı, toplumsal donatı alanları ile yetinilmiş, fevkalâde bir yoğunluk getirilmiş, inanılmaz bir imar hakkı verilmiş ve bu projenin finansmanının bu imar hakkı artışı ile sağlanması ön görülmüş. Piyasacı model dememin nedeni de bu” diyerek iki model ortasındaki farkları aktardı.
“KENTSEL DÖNÜŞÜM BİR KENT HAKKIDIR”
Kentsel dönüşümü bir kent hakkı olarak gördüğünü de tabir eden Murat Karayalçın, “Bunu, insanların, ömür alanlarını tasarım hakkı olarak, düzenleme hakkı olarak, yine üretme hakkı olarak görüyorum. Anayasa taslağında kent hakkının da bir insan hakkı tipi olarak yer alması gerektiğini düşünüyorum. Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın, direkt kentsel dönüşüm projeleri uygulamaması gerekiyor. Büyükşehir belediyeleri uygulamalıdır. Bakanlığın üstleneceği rol standartların saptanması, kontrol yapılması, kaynak transferi vb. biçimde olmalıdır. Uygulama büyükşehir belediyelerine bırakılmalıdır. Metropol belediyelerin de özel bir yeri olmalıdır” dedi.
ANKARA’DAKİ PROJELERİ ANLATTI
Ankara’da hayata geçirdikleri projelerin detaylarını da anlatan Murat Karayalçın, “Dikmen Vadisi aslında yeşil alan. Fakat vakit içinde gecekondular ve kamu binaları da olmak üzere büyük bir kısmında yapılaşma olmuş. Beş mahalle vardı ve 10 bin kişi bu projenin kapsamı içinde yer aldı. 2 bin gecekondu kapsanmış oldu. Proje örgütlenmesini yaptık. Beş mahallede beş kooperatif kurduk. Siz isterseniz dernek kurun, isterseniz vakıf kurun, kâfi ki örgütlenin dedik. Bu münasebetin aslı örgütlü diyalog. Onun için örgütlenin. Onlar da kooperatif kurdular. Beş mahallede birer kentsel dönüşüm kooperatifi kuruldu. İçeriği kentsel dönüşüm halindeydi. Genel şura kararıyla birer temsilci seçeceksiniz, belediyeyle örgütlü diyalog içinde çalışılması için. Bize bildirin dedik. Bir öbür adım proje karar şurası. Dikmen Projesi’nde tam manasıyla bir ortaklaşım vardı. İştirak değil, ortaklaşım. Bu projeyi Ankara Büyükşehir Belediyesi ile bu beş kooperatif bir proje paydaşlığıyla uyguladık. Tüm kararları ve planı da yapılabilirliği de onların uygulaması ve ihaleleri de aklınıza ne geliyorsa idari-hukuki-mali, bu proje ortak şurası ortak karar aldı. Belediyeden de beş kişi konseyde yer aldı, ben de Ankara Büyükşehir Belediyesi Lideri olarak o vakit bu 10 kişinin başına geçtim. Finansman tümüyle belediye tahvilleri ile karşılandı. Özel olarak Japonya’da 400 milyon dolarlık tahvil sattık. Hem Dikmen hem Portakal Çiçeği projeleri bu finansmanla sağlandı. Devrede sadece belediye var. Halkın muhatabı belediye. Özel bölüm, üretimci olarak yerini aldı. Belediye muhataptı. Proje demokrasisi. Biz Dikmen Vadisi özelinde geliştirdik bu unsurları. Uygulandı, irdelendi, sonuçları değerlendirildi ve buradan hareketle bize nazaran geçerli olan proje unsurları, kentsel dönüşüm projelerinde uygulanması gereken unsurlar dizisi şekillendi” biçiminde konuştu.
ORTAKLAŞIM VURGUSU
Uyguladıkları bu teknikle projelerde dayanılmaz bir güç ortaya çıktığını da belirten Karayalçın, “Proje gücü nereden çıktı diyebilirsiniz, fakat ben bunu gözümle gördüm. Bu beşerler, birlikte karar aldığımız halk, projeye sahip çıktı. Benim önerdiğim sistem süratli işleyen bir sistem. Ben bu sistemin hayrını gördüm. Batıkent projesi 11-12 yıl üzere bir müddette bitti. 55 bin konut. Nasıl oldu da bitti? Bir yeni kent kuruldu orada. Ortaklaşım, örgütlü diyalog formülüyle başardık. Projenin muhatabı olan halk projeyi sahiplendi ve harika bir proje gücü ortaya koydu. Kendisi proje muhafızı oldu. Sonuçta projeyi başardılar. Umudumuz halkımızdır” tabirlerini kullandı.
İKİNCİ YÜZYILIN İKTİSAT KONGRESİ HAZIRLIKLARINI ZEVKLE İZLİYORUM
Murat Karayalçın, son olarak, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından Şubat 2023’te “Geleceğin Türkiyesi’ni inşa ediyoruz” sloganıyla 100 yıl sonra tekrar düzenlenecek İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi’ne de değinerek, “Yürekten kutluyorum İzmir Büyükşehir Belediyesi’ni. Birinci İzmir İktisat Kongresi’nin yıl dönümünde, 100. Yılında, yeni bir iktisat kongresi topluyor ve çok önemli hazırlıklar yapılıyor. Zevkle izliyorum” diye konuştu.