Dünya’nın birçok etrafı, Anadolu’nun büyük bir kısmı, Ege ve Marmara bölgesi, günümüzde şiddetli bir kuraklık yaşıyor.
Toprak susuz.
Yağmura hasret.
Yağsa bile yağmur çileştirip geçiyor.
Akarsular neredeyse kurudu. Göllerde ve barajlarda su seviyeleri süratle düşüyor.
İçme suyu konusunda şimdilik pek düşünce görülmüyor lakin ziraî etkinlikler büyük risk altında.
Pamuk bitkisi boylanmadı pek bu yıl Ege ovalarında. Hasatta büyük düşüş var, fiyatlarda da.
Zeytin ağaçları bol eser verdi fakat, sulanmayan yerler dışında, kuraklıktan tespih taneleri üzere küçücük kaldı zeytin meyveleri.
Yağmur yokluğu Akdeniz havzasının batısını da vurdu.
Zeytincilik konusunda başta İspanya, İtalya, Fas ve Tunus’da kuraklık nedeniyle zeytin ve zeytinyağı üretiminde büyük kayıplar olduğu bildiriliyor.
Başlara taç olarak takılan zeytin kolları mahsun.
Nedir bu durum?
Nedendir bu kuraklık?
**
Kuraklık tarihin derinliklerinden beri insanlığın ortak ıstırabıdır.
Atmosferimizde meydana gelen hava hareketleri nedeniyle Dünya’da genel ve bölgesel iklimlerde vakit zaman değişiklikler olduğu biliniyor.
Bunlar evrenimizin yapısından, yer küremizin davranışlarından kaynaklanan, insan tesiri dışında doğal olaylardır.
Çok uzun yıllar süren buzul çağı ve yaşanan şiddetli kuraklıkların fiziki ve manevi izleri önümüzdedir.
Çıplak yüksek kayalıklar, upuzun çöller bunların en bariz maddi örneklerdir.
İnsanların “tufan” dediği fırtınaların, boranların, sellerin ani yıkıcılığının yanında kuraklığın aylar, yıllar süren kalıcılığı toplumları da derinden etkilemiştir.
Kuraklık insanlığın kültürel ömründe, bıraktığı tarihi metinlerde de yer bulur.
Susuzluğun insanlara verdiği ziyan toplumların inanç belleğine de kazınmıştır.
Kutsal Kitap Kur’anı Kerim’in Hz.Yusuf müddetinin 48.Ayetinde kuraklıktan kelam edilir. Abdullah Parlayan’ın mealinde:
“Çünkü yedi yıl sürecek olan bu bolluk vaktinden sonra, yedi yıllık bir kıtlık devri gelecek ve sizin bu periyot içinde hazırladığınız herşeyi, sakladığınız az bir ölçünün dışında silip süpürecek.”, buyrulur.
Çok eski Anadolu inancında, dört binyıl evvel Hitit periyodunda de değerli bir yeri olan bir söylencede, o vaktin inanışına nazaran en büyük ilah olan Gök/Fırtına Yaradanının oğlu Telipinu bir nedenle kızar, ortadan kaybolur ve yeryüzünü kuraklığa mahkum eder:
“Irmaklar kurur, yağmur yağmaz. Bitkiler ve hayvanlar eser vermez. Beşerler açlıktan kırılır.”
Yazılı tarihin ise bize verdiği en açık örnek, İ.Ö.2.binyılın sonlarında, Anadolu’daki Hitit çağında, muhtemelen Doğu Avrupa ve Balkanlar’da, Anadolu’da yaşanan şiddetli kuraklıktır.
O yıllarda, dev Hitit Devleti’nin Anadolu ve Kuzey Suriye’ye hükümran olduğu süreçte, meteorolojik nedenlerden, yağmursuzluktan olsa gerek, üretim azlığından büyük bir kıtlık yaşanır.
Yiyecek ekmek bulamaz beşerler.
Hitit Devleti halkını doyurmak için gerekli olan büyük ölçülerdeki tahılı Mısır’dan, bugünkü Lübnan yoluyla getirtir.
Bu durum, ünlü Mısır Firavunu II.Ramses tarafından yazılan bir mektupta anlatılır. Anadolu’ya tahıl sevkiyatı için yüksek seviyede bir Hitit heyeti Mısır’a gitmiştir.
Nil ırmağının getirdiği rahmetle Mısır göreli olarak kuraklıktan çok etkilenmemiştir.
O günlerde Anadolu’da kıtlık o kadar şiddetlidir ki Hitit Devleti’nin dış bağlantılarıyla de ilgilendiği bilinen, Kral III.Hattuşili’nin eşi Kraliçe Puduhepa II.Ramses’e bir mektup müellif.
Puduhepa, Mısır’dan Anadolu’ya gelin gelecek bir prensesin çeyiziyle birlikte, II.Ramses’ten acilen sığır ve koyun göndermesini ister. Zira; “ülkesinde yiyecek hiç tahıl kalmamıştır”.
Puduhepa Anadolu topraklarında yetişmiş akıllı, dirayetli, eşsiz bir bayan yöneticidir.
Demek onun ülkesinde, Anadolu’da toprak kurumuştur.
Ülkenin damarları akarsular suskundur.
Yağmur sesi duyulmaz hiç.
Diz uzunluğudur açlık!
Ölüm kapıdadır!
Kısa bir müddet evvel, İ.Ö.1274’de, Kuzey Suriye’deki Kadeş’de Orta Doğu hakimiyeti için birbiriyle savaşan Mısır ve Hitit/Anadolu, bu türlü büyük bir iklim felaketinin sonucunda oluşan yokluğa karşı birleşebilmiştir.
Bu olgu, aksiliklere karşı ortak davranış insanlığın en uygun huylarından biridir.
Aslında dayanışma insanlığın en büyük silahıdır.
Bir dokümana nazaran, İ.Ö.13.yüzyılın sonlarındaki bu kıtlık günlerinde “Halep yakınlarındaki Emar’da (Tel Meskene) her şeyin fiyatı artmış, yiyecek stokları azalmış, hatta halk çocuklarını satmaya kalkışmaktadır”.
Ne büyük yıkım!
Aşılmayan çaresizlik beşere, toplumsal ahlaka nazaran yapılmayacak olanı bile yaptırır!
Bir halk deyişidir: “Aç köpek fırın duvarını delermiş”.
Bölgedeki bu türlü bir ortam o zamanki Dünya tertibini sarsar.
Akdeniz adalarından, Balkanlar’dan, Kuzey Afrika’dan yığınlarla aç insan yurtlarını terk eder.
Aileler, çoluk çocuk kafileler halinde, varlıklı oldukları bilinen Doğu’ya göçmeye başlar.
Şimdi de, günümüzde bu durumun zıddı yaşanmıyor mu?
Yoksa, çok uzun vakit geçmesine rağmen tarih tekerrür mü ediyor sanki?
Yaşanan iklimsel ve doğal şartların sonuçları toplumsal ve siyasal değişiklikler getirir bölgeye.
Antik Mısırlılar’ın “Deniz Kavimleri” dediği batılı çapulcu topluluklar, sistemsiz göçmenler Doğu’ya vahşice saldırır.
Orta Doğu’daki birçok idarenin çökmesine, kentlerin yakılıp yıkılmasına yol açar.
Kan oluk oluk akar!
Kuzey Suriye’de Lazkiye yakınlarındaki Ugarit kentinin Prensi Alasiya (Kıbrıs’ın o zamanki adı) Hükümdarına gönderdiği mektupta periyodun siyasal durumunu şöyle yansıtır:
“Babam, dikkat et, düşmanın gemileri (buraya) geldi, kentlerim (?) yakıldı ve onlar memleketime makus şeyler yaptılar. Askeri birliklerim ve savaş otomobillerim Hitit Ülkesine (yardıma gitti). Bütün gemilerim Lukka (Lykia-Muğla ilinin doğusu, Teke yarımadası) Ülkesi’nde…Bu yüzden memleket kendi başına kaldı.”
Kendi iç çekişmelerinin yanısıra bu gelişmeler, o vaktin büyük gücü Hitit Devleti’nin yıkılmasının nedenleri ortasında sayılır.
Şiddet, vahşet doğurur.
Vahşet alır yürür.
Bu durum, Dünya’nın gördüğü en yıkıcı alt üst oluşlardan biridir.
Günümüz, geçmişten ders çıkarmalı!
**
Orta Anadolu’da Çorum-Boğazköy-Hattuşa merkezli Hitit Devleti üçbin yıl evvel, doğal susuzluk ve kuraklıkla sık sık karşılaşmış olmalı ki bu ortamlara karşı tedbirler almasını bilmiş.
Anadolu’nun birçok yerinde o günün şartlarında su biriktirmiş; barajlar ve havuzlar yapmış.
Hatta yakın vakitlere kadar meskenlerde, yağmur sularını toplamak için sarnıçlar bulunurdu.
Arkeolog Ayşe Üke’nin verdiği bilgilere nazaran bunların ortasında: Hattuşa; Çorum-Alacahöyük-Gölpınar; Çorum-Çakırköy; Kayseri Karakuyu; Konya-Kadınhanı-Ilgın ortasında Köylütolu baraj/gölet yapıları vardır.
Ek olarak, Sivas-Kuşaklı-Altınyayla-Şarişşa’da; Sivas-Kangal-Havuz köyünde; Konya-Beyşehir-Eflatunpınar’da da büyük su havuzlarının izleri günümüze kalmıştır.
Kuraklığın ve susuzluğun insanlığı çok eski vakitlerden beri zorladığı, idarelerin bunu bildiği, imkanlı olduğu ölçüde buna karşı hazırlıklı olduğu açıktır.
Bu nedenle olsa gerek, beşerler yerleşim yerlerini daima su başlarına ya da yakınına kurmuşlardır.
**
Günümüzde de günlük hayatta, tarımda, endüstride su muhtaçlıkları için barajlar, göletler yapılıyor.
Toplumsal hayat alışılmış, olağan sayılan iklim şartlarında sürüyor.
Ege bölgesinde genel iklim, bilindiği üzere; yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır.
Yılda metrekareye düşen ortalama 600 kg yağış Ege topraklarında verimli üretim yapmak için kafidir.
Devlet ve toplum, hava şartlarındaki olağan sapmalara karşı da tedbirler almaya, toplumsal dayanışma içinde olmaya çalışır daima.
Barajlar, göletler, sulama sistemleri bunun içindir.
Bu durum, tarihöncesinde yaşanan doğal kozmik iklim değişikliklerinden beri, binlerce yıldır böyledir.
Ancak son iki yüzyıldır insan eliyle yaşanan, doğayı insan tüketimi için değiştirme teşebbüsleri, doğal varlıkları hoyratça kullanma, bu davranışların bedelini insanlığa ağır bir biçimde ödetmeye hazırlanıyor.
WWF’nin (Dünya Doğal Ömrü Muhafaza Vakfı) verdiği bilgilere nazaran;
“Gezegenimizin atmosferi tıpkı bir sera üzere çalışır.
Yeryüzüne ulaşan güneş ışınlarının neredeyse yarıya yakını yeryüzünden uzaya yansır.
Atmosferimiz, “sera gazı” olarak da nitelendirilen karbondioksit, metan, su buharı, ozon, azot oksit vb. gazlar sayesinde yeryüzünden yansıyan güneş ışınlarının bir kısmını tekrar yeryüzüne gönderir.
Bir battaniye fonksiyonu gören “sera gazları” sayesinde yeryüzündeki ortalama sıcaklık beşerler, hayvanlar ve bitkilerin hayatını sürdürmesine imkan verecek bir ısı seviyesini, 15°C’yi bulur.
“Sera gazları” olmasaydı, yeryüzünün ortalama sıcaklığı -18°C civarında olurdu”.
Ancak bu olumlu tesir olumsuz istikamette daima değişiyor.
Atmosferdeki bu faydalı “sera gazları”nın” ölçüsünün daima artması, “çevre felaketlerinin ve kuraklığın” öncelikli nedenidir.
“Atmosferdeki sera gazlarının oranı, 1750’li yıllarda başlayan Sanayi İhtilali sonrasında artmaya başlamış, günümüze kadar havadaki karbondioksit oranı %40’lık bir artış göstermiştir.
Yani havadaki “sera gazları” çoğalıyor.
Hava ısınıyor.
Sıcak hava sıcak rüzgarlarla tarım alanlarının üzerinde eserken topraktaki nemi emip tarlaları kurutuyor.
Sıcak havanın topraktan kaldırdığı nem atmosferde birikiyor ve bu sıcak hava bir soğuk hava akımıyla karşılaştığında yağmura dönüşüp nemini birdenbire bırakıyor.
Bu nedenle birçok yerde kuraklık yaşanırken birtakım yerleri de şiddetli yağışlar, seller görülüyor.
Bir diğer Birleşmiş Milletler örgütü, “Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli”ne (IPCC) nazaran havadaki karbondioksit oranındaki, hava sıcaklığındaki artış öncelikle fosil yakıt (kömür, petrol türevleri) kullanımından kaynaklanıyor”.
“İkinci kıymetli etken ise çeşitli nedenlerle, toprağın nemini koruyan, uçup gitmesini engelleyen ormanların yok edilmesidir.”
Güney Amerika, Brezilya’daki Amazon ormanları dahil birçok bölgedeki ağaçlar “ bizi kesmeyin” diye bağırıyor!
Bu durumun baş sorumlusu; bilhassa, gelişen sanayi ortamında baca gazlı fabrikaların çoğalmasıyla birlikte çılgınca yükselişe geçen kapitalizmdir.
İnsanların daha rahat yaşama istemlerini, daha çok tüketime yönelterek, bu taraftaki beklentilerini yükselterek tahrik eden kapitalizimin tek emeli daha çok kar etmek, varsıllığını daha çok arttırmaktır.
Bunun için sömürmediği, talan etmediği doğal kaynak kalmamıştır.
Bunun en kıymetli sonuçlarından biri çağımız da yaşanmakta olan etraf felaketleriyle birlikte, iklim değişiklikleri ve onun sonucu, tabir yerindeyse “doğal olmayan kuraklıktır”.
İşte günümüzde bu aksiliklerin esas kaynağı olan “iklim değişikliği”nin nedeni Doğa’ya yapılan bu acımasız hücumdur.
Oysa Doğa’nın kızgınlığı pek yaman oluyor!
Gönderiveriyor fırtınalarını, şimşeklerini!
Bulutlara durun, yağmur vermeyin beşere, diyor!
**
WWF’ye (Dünya Doğal Hayatı Müdafaa Vakfı) nazaran, “iklim değişikliğinin yarattığı tesir yalnız kuraklık değildir.
Sıcaklıklardaki artış, seller, şiddetli kasırgaların artması, okyanus ve deniz suyu düzeylerinde yükselme, denizlerin kirlenmesi, buzulların erimesi insanların ve öbür canlıların ömür alanlarını derinlemesine tehdit ediyor”.
Ortalama hava sıcaklığının artmasıyla bölgesel hava akımları çok hava olaylarının oluşmasına neden oluyor.
“İklim değişikliğinin bu çok olumsuz tesirlerini en aza indirmek için ortalama sıcaklıklardaki artışın en çok 2°C olması, atmosferdeki CO2 oranının muhakkak bir bedelin üzerinde olmaması gerekiyor.”
Son günlerde çevreci genç kızların Avrupa’da Fotoğraf Stant Salonlarının duvarlarına “1.5” yazmalarının nedeni tahminen de bu olmalıdır.
Oysa bu ihtarları ne yazık ki kimse dinlemiyor!
Karar vericilerin birçok duymuyor.
Büyük devletlerin yöneticileri, bu durumdan dolayı birbirlerini suçlarken, kapitalist beyefendiler maden çıkarmak için doğal ortamları, su kaynaklarını, ormanları katletmeye devam ediyor.
Çoğu ülkede idareler doğal kaynakların kamu, halk faydasına kullanılması, sanayi üretiminin tabiata ziyan vermeden yapılmasını sağlamak yerine birkaç çok varlıklı beyin, memleketler arası inhisarın çıkarlarına hizmet ediyor.
**
Günümüzde Dünya’nın değişik yerlerinde; Avrupa’da, ülkemizin Ege bölgesinde ve Anadolu’nun birçok yöresinde görülen kuraklık bu gelişmelerin, iklim değişikliklerinin sonucu olmalıdır.
İngiliz yayın organı BBC’nin hazırladığı bir habere nazaran; “Avrupa Birliği’nin etraf programı Copernicus, Avrupa’da bu yıl (2022) son 500 yıldır kıtada görülen en kurak yaz yaşandığını, Ağustos ayında kuraklık düzeyi en üst seviyeye yükseldiğini bildiriyor.”
Özellikle birçok yaşlı insanın yüksek sıcaklığa dayanamayıp öldüğü de kayıtlı.
Bu ortamda yaşananlar ürkünç:
“Avrupa’nın birçok ülkesinden geçen Ren Nehri’nin su düzeyi bu yaz kritik düzeyin altına düştü ve ulaşım aksadı”.
“2022, Haziran-Ağustos ayları ortasında ölçülen hava sıcaklıkları ise bugüne kadar ölçülen en yüksek sıcaklık oldu.”
Durum Dünya’nın öteki yanında, Çin’de de pek farklı değildi.
“Çin’in Meteoroloji Yönetimi’ne nazaran bu yaz,1960’lardan bu yana görülen en uzun ve en sıcak devir oldu”.
“Yağışların azalması sebebiyle Çin’in en uzun ırmağı Yangtze’nin suları çekildi. Irmak yatağı küçüldü.”
“Resmi Çin datalarına nazaran, Ağustos ayı müddetince bu ırmak boyunca yüzde 60 daha az yağmur yağdı”.
“Çin’in güneyinde geniş bölgeler bu yaz kuraklıkla gayret ederken kuzeydeki ağır yağışlar da sellere yol açtı. Liao Irmağı 1961’den bu yana görülen en yüksek düzeye yükseldi”.
İklimlerin istikrarı bozulmuştu bir kez!
Su isteyen topraklara yağmur yağmıyor, nemi kâfi yerler sellerle boğuşuyordu.
Afrika’da da durum farklı değildi.
“Etiyopya’nın doğusunda; Kenya’nın ve Somali’nin kuzeyindeki kuraklığın kıtlığa yol açacağı, bu nedenle 22 milyon kişinin açlıkla karşı karşıya kalabileceği bildiriliyordu.
Somali’de Mart ve Mayıs ayları ortasında yağışlar, son 60 yılın en düşük seviyesindeydi.”
ABD’de kuraklıktan nasibini aldı.
ABD’nin “Ulusal Uzay ajansı NASA”ya nazaran, ABD’nin ikinci büyük rezervuar gölü olan Powell Gölü, 1960’lardan bu yana en düşük su düzeyine geriledi.”
“Geçen Şubat ayında yayımlanan bir rapora nazaran son 20 yılda Amerika’nın batı kıyıları, son 1200 yıl içindeki en sert kuraklıkla karşı karşıya kaldı”.
**
Dünya’nın, Ülkemizin birçok bölgesi üzere Batı Anadolu toprakları da global iklim değişikliği ve sonuçlarından biri olan kuraklıktan hissesini alıyor.
TC.Meteoroloji Genel Müdürlüğü bilgilerine nazaran Ege bölgesinin birden fazla yöresi son 12 ayda, “Ekim 2021-Eylül-2022” arasında“orta ve şiddetli” olarak nitelenen kurak günler yaşadı.
Son Temmuz-Eylül ayları ortasında İzmir kıyıları, Ayvalık, Bergama, Karaburun yarımadası, Aydın-Muğla kıyılarında harika kuraklık vardı.
2022 Ekim ayı MGM bilgilerine nazaran Marmara Bölgesinin Ekim ayı yağışı normaline nazaran %71, 2021 yılı ekim ayı yağışlarına nazaran %56 azaldı.
Meriç-Ergene Havzası Ekim ayı yağışları son 21 yılın en düşük düzeyinde gerçekleşti.
Ege Bölgesinin Ekim ayı yağışı da normaline nazaran %77, 2021 yılı Ekim ayı yağışlarına nazaran %72 düştü.
Gediz Havzası’nda son 38 yılın, Kuzey Ege ve Küçük Menderes havzalarında son 21 yılın en düşük Ekim ayı yağışları gerçekleşti.
Bakırçay havzasında ise bu yıl Ekim ayında hiç yağmur yağmadı.
İnananlar mescitlerde toplanıp susuz topraklarda yağmur duasına çıkıyor.
Avuçları ve parmakları aykırı çevrilip, yağmur yağsın diye gökten yere yanlışsız yöneltiliyor.
Bizim özel olarak, ziraî maksatlı tuttuğumuz kayıtlara nazaran 07.09.2021 ile 25.08.2022 ortasından Bergama dahil Bakırçay Havzasına düşen yağış ölçüsü toplam 441 kg/m2’dir.
Oysa İzmir ilinin yıllık yağış ortalaması 607 kg/m2. Bakırçay havzasında da düşüş yaklaşık %27.
Şiddetli kuraklık yavaş yavaş Ege topraklarını yokluyor.
Bugünkü yağmursuzluk ve birtakım noktasal yerlere düşen yararsız, fırtınalı dolu yağışı tahminen de yakındaki daha berbat günlerin habercisidir.
*
Akdeniz çukurunun soylu bitkisi zeytin ağacı da bu uğursuz kuraklıkla baş başa.
Binlerce yıldır çok farklı iklim şartlarında ayakta kalmayı başarmış zeytin ağacı artık de yeni olumsuz iklim ortamının getirdiği problemlere karşı koymak durumunda.
Zeytin ağacının taneleri, meyveler, Ege bölgesinin yeşil/kara incisidir.
Uzmanlar, bir zeytin ağacının, düzgün randıman vermesi için yılda 600-800 kg/m2 su istediğini, yağışın 400 kg/m2 olması durumunda ekonomik zeytincilik yapılamayacağını bildiriyor.
Zeytin ağacı kuraklığa sağlamdır fakat toprakta kâfi su bulmazsa boynunu büker, içine kapanır.
Küser!
Oysa 2022 yılı zeytin yılı rekoltesinin ülke çapında yüksek olduğu bildiriliyor.
Ancak Ege Bölgesinde birçok yörede, bilhassa sulanmayan zeytinliklerde durumun hiç de iç açıcı olmadığı ortadadır.
**
Anlaşılıyor ki, Dünya’daki tartışmaların ve teşebbüslerin yanı sıra Ülkemizde “İklim Değişikliği Bakanlığı” bile kurulduğuna nazaran önümüzde sancılı yıllar var.
WWF, iklim değişikliğini münasebetiyle yaygınlaşacak bir kuraklığın önlenebilmesi için;
önce güç verimliliğin arttırılmasını;
bunu için atmosfere karbon salınımının azaltılmasını;
enerji ihtiyacı için farklı kaynaklardan yenilenebilir güç (güneş, rüzgâr, HES, jeotermal, biyokütle, gelgit, dalga gücü gibi) üretilmesini;
çevrenin nemli kalmasına çok büyük yardımı olan ormanların yok edilmemesin;
ormansızlaştırmanın önlenmesini öneriyor.
Ancak ve lakin, bu üzere tekliflerin gerçekleşmesi için daha çok para kazanmak peşinde olan aç gözlü kapitalizmin dizginlenmesi gerekiyor.
Eğitimle ve her türlü bağlantı kaynakları kullanılarak insanların etrafa karşı kişisel hassaslığının süratle arttırılması da kaide.
Toprak ve su dahil herşeyin alınıp satıldığı, her kuralın kapitalizmin çıkarlarına nazaran düzenlendiği bir dünyada gerçek şu ki, hayat parayla satılmıyor, satın alınmıyor.
Keşke beşerler tabiatın içinde, tabiatla uyumlu yaşayabilse.
Tabii ki bu türlü bir şey mümkün!
Sefa Taşkın
11.11.2022
Bergama