Uzmanlar, iklim değişikliğiyle yağışların ölçüsünün artması, şiddetinin azalması yahut yetersiz kalması üzere hidrometeorolojik afetlerin giderek başka afetlerin önüne geçtiğini belirtiyor.
13 Ekim Memleketler arası Afet Riskini Azaltma Günü münasebetiyle iklim değişikliğinin hava olayları ve yağışlar üzerindeki tesirleri hakkında değerlendirmelerde bulunan Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi İdare Konseyi Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş, dünyada afet kavramının ve sınıflandırmasının değiştiğini söyledi.
Türkeş, şöyle devam etti:
“Artık çok net bir biçimde klimatolojik yahut hidrometeorolojik afetler iklim değişikliği irtibatlı olarak başka afetlerin önüne geçti. İklim değişikliğiyle dünyanın bir ya da birden fazla bölgesinde bir yandan kuraklık, başka yandan çok yağışlar, seller, taşkınlar oluştu. Yağışlar, belli bir bölgede çok daha şiddetli, kısa müddette; iri, kuvvetli dolu biçiminde düşmeye başladı. Muhakkak bölgelerde şiddetli yağışların sıklığı, buna bağlı olarak da tesirleri çok daha kuvvetli olmaya başladı.”
KURAKLIĞIN TESİR ALANININ GENİŞLEMESİ
İklim değişikliğinin bu süratle devam etmesi durumunda bilhassa yağışlı mevsimlerde kuraklık yaşanabileceğini belirten Türkeş, şu görüşleri lisana getirdi:
“Günümüze oranla yüzyılın sonunda, kabaca Türkiye’nin Karadeniz kıyı nesli ve kuzeydoğu Anadolu’nun dışında kalan büyük bir kısmının çok daha kurak olacağını biliyoruz. Bir yandan kuraklıkları, bir yandan da çok şiddetli yağışları yaşayacağız. Buna hazırlıklı olmazsak tesiri çok daha kuvvetli olacak. Sellerin ve afetlerin önüne geçebilmek için katiyen kentleri tekrar tasarlamamız gerekiyor.”
HORTUM OLAYININ YAYGINLAŞMASI
Türkiye’de hortum olayının 30 yıl evvel rastgele yaşandığına lakin son 10 yılda neredeyse hortum oluşmayan bir yöre kalmadığına dikkati çeken Türkeş, şunları aktardı:
“Türkiye’nin bir hortum klimatolojisi oluşmaya başladı. Bu da daha sıcak, buharlaşmanın daha fazla olduğu bir dünyada hidrolik döngünün kuvvetlenmesi nedeniyle yaşanıyor. Hortum kışın da oluşabiliyor fakat bilhassa havanın ve yüzeyin sıcak olduğu kararsızlığa daha elverişli hava şartlarında, ilkbahar sonu, yaz başı, sonbahar başında sıklıklarının daha fazla olduğunu görüyoruz.”
DOLU YAĞIŞLARININ ŞİDDETİNDEKİ ARTIŞ
Daha sık ve daha tesirli görülmeye başlanan bir başka meteorolojik olayın da dolu yağışı olduğundan bahseden Türkeş, dolunun, cephesel kararsızlık nedeniyle oluşan kümülonimbus bulutlarının ürettiği bir yağış biçimi olduğu bilgisini paylaşarak, şu değerlendirmelerde bulundu:
“İklim değişikliği nedeniyle ısınan hava kütlelerinin doyması için daha fazla su buharına gereksinimi var. Su buharı tutma kapasitesi artıyor ve bu, hidrolojik döngüyü kuvvetlendiriyor. Daha fazla nem içeren bulutun şiddetli hava üretme potansiyeli yani gücü artıyor. Bütün bunların yanında mahallî şartların da dayanağıyla çok daha şiddetli yağışlar, kuvvetli sağanaklar, gök gürültülü sağanak fırtınaları ve dolu fırtınaları oluşabiliyor.”
ŞİDDETLİ YAĞIŞLARIN HEYELAN OLUŞUMUNU TETİKLEMESİ
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Kısmı Havza İdaresi Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yusuf Serengil de iklim değişikliğiyle birlikte şiddeti artan yağışların heyelan oluşumları üzerindeki rolüne değindi.
İklim değişikliğinin birçok yerde yağış anomalilerini, şiddetli yağışların frekansını artırdığını anlatan Serengil, şu görüşleri paylaştı:
“Bu yüzden heyelan oluşumunda tetikleyici mekanizmayı güçlendirmiş oluyor. Bir yerde şiddetli yağış varsa orada illa heyelan olması koşul değil. Sel, taşkın da olabilir yahut hiçbir şey olmayabilir. Ana kaya, toprak yapısı volkanikse, ayrışması kolaysa, eğim yüksekse ve insan tesiri fazlaysa bu noktalarda heyelan bekleyebiliriz. Nüfus artışı ve yerleşimlerin doğal alanlara gerçek genişlemesi, ulaşımın yaygınlaşması kıymetli, bu daha çok risk demek. Bu nedenle heyelandan ölen insan sayısı vakitle artıyor.”
DAĞLARDA ERİYEN BUZULLAR
Dağlık kısımlarda buzulların eridiğini ve bunun yüz binlerce yıl stabil olan toprağı çözmeye başladığını anlatan Serengil, bu tip bölgelerde daha yaygın ve sık biçimde kütlesel toprak hareketleri görülebileceğini vurguladı.
Buzulların erimesiyle yağışların artması ortasında ilişki bulunduğuna işaret eden Serengil, bu ilişkiyi şöyle anlattı:
“Buzulların erimesiyle hidrolojik döngüye giren fazladan suyun atmosferde artan güç sayesinde daha çok buharlaşmasını ve hasebiyle hidrolojik döngünün bir bakıma ivmelenmesini bekliyoruz. Sıcaklıktaki 1 derecelik artış havanın su buharı tutma kapasitesini yüzde 7 artırıyor. Isınma arttıkça atmosferde daha fazla su buharı, daha fazla nem ve bulut göreceğiz, bu daha fazla yağış demek. Hülasa, yağışların dünyanın birçok yerinde artacağını öngörüyoruz.”
Şiddetli yağışların birçok yörede tehlike oluşturduğu ikazında bulunan Serengil, gerçek arazi kullanımı, erken ikaz sistemi, şuurlu bir toplum üzere hazırlıklar sayesinde heyelan ve gibisi atmosferik risklere karşı yöresel direncin artırılabileceğini kaydetti.
GÜNLERCE SÜREN ORMAN YANGINLARI
Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Besin Tarım ve Hayvancılık Meslek Yüksekokulu Öğretim Üyesi ve Türkiye Ormancılar Derneği Bilim Heyeti Üyesi Prof. Dr. Ali Doğuşçu, iklim değişikliği ile orman yangınlarındaki artış ortasındaki kontakla ilgili değerlendirmelerde bulundu.
İklim değişikliğinin hava olaylarında anomaliler olarak kendisini gösterdiğini söz eden Doğuşçu, şunları söyledi:
“Karadan denize gerçek esen rüzgarların hava, bitki örtüsü ve meyyit organik husustan oluşan yanıcı yük üzerindeki kurutucu tesiri biliniyor. Evvelden Akdeniz’de çok kurumaya sebep olan bu hava olayları 2-3 gün devam ederken, artık gün sayısı ve suratı arttı. Böylelikle yanıcı unsur olan bitki örtüsü daha kuru, yanıcı hale geliyor. Orman yangınları açısından iklim değişikliğinin yarattığı en temel tesirin bu olduğunu söylemek mümkündür, burada dolaylı tesirden bahsediyoruz. İklim değişikliği tutuşma için gerekli olan şartların daha uygun bir hale gelmesini sağlıyor. Kurutucu rüzgarların uzun günler süratli bir biçimde esmesi ise mümkün tutuşmanın süratlice büyümesine ve denetim altına alınması noktasında zahmetlerin çıkmasına neden oluyor. Yani iklim değişikliğinin tutuşma ve tutuşma sonrası yayılma açısından gerekli şartlar üzerinde teşvik edici tesiri bulunmakta.”
“İNSAN İÇİN EN KIYMETLİ ETRAF FAKTÖRÜ EĞİTİMDİR”
Özellikle büyük yangınlarda, tedbire, söndürme ve yangın sonrası onarımın tamamını kapsayan yangınla uğraş tertibinin bu yeni şartlar dikkate alınarak gerçekleştirilmesi gerektiğinin altını çizen Doğuşçu, “Öncelikle tabiat ve etraf farkındalığının bir halde toplumun genetik ve etraf faktörlerin toplam tesiri olan fenotipik kodlarına yerleştirilmesi gerekiyor. Bu kapsamda insan için en kıymetli etraf faktörü eğitimdir. Bizim aileden ve okul öncesi eğitimle birlikte başlayan bir süreçle bunu kodlarımıza işlememiz gerekiyor. Zira çıkan orman yangınlarının yüzde 90’ı insan kaynaklı” diyerek kelamlarını tamamladı.