Sağ popülist iktidarlar için değerli olan sonuç almaktır. İktidara gelmek, iktidarda kalmak için yapılanlar sonuç aldığı sürece, neye ne kadar ziyan verdiğinin pek bir ehemmiyeti yoktur. Türkiye siyasal tarihinin sağ popülizmine örnek olarak verilecek partisi AKP de bu anlayışı düstur edindi. İktidara geldikten sonra, kaynak girmesi için toplumun vergileriyle var ettiği kamu iktisadi teşebbüslerini vaktin bakanının kendi sözüyle “babalar üzere sattı”.
KİT’lerin üretime katkısı, bölgesel istihdama olumlu tesiri, karı değil, üretimi ve toplumun gereksinimlerini önceliyen işleyişi üzere son derece değerli bahisler yalnızca ayrıntı olarak görüldü. Değerli olan bu kurumların peşkeş çekilmesi sonucu kasaya girecek kaynaklardı. Keza, sıhhat sisteminde uygunlaştırma yerine piyasalaştırmanın tercih edilmesi de bu türlü. Daha büyük bir sıhhat ordusu yaratmak, daha fazla kamu hastanesi kapasitesi yaratmak yerine özel sıhhat kuruluşlarını genel kullanıma açmayı tercih ettiler.
Bu sayede kıymetli bir kısmı yeşil sermayenin elinde olan özel sıhhat kuruluşlarına daha fazla kamu kaynağı aktarılabildi. Devletin vatandaşı için birebir hizmeti daha değerliye satın almış olması, vatandaşın piyasaya bırakılmış sıhhat hakkı ile daha fazla ciro için gereksiz tedavilere maruz kalması da iktidar için yalnızca ayrıntıydı.
AKP popülizmine birçok alanda sayısız örnek vermek mümkün, ama bu yazıda üniversite eğitiminin nasıl bir popülizme kurban gittiğini anlatmaya çalışacağım. Mevzuya dair Cumhuriyet’te 19 Mart 2022 tarihinde yayınlanan yazımın bir kısmından alıntı ile başlamak isterim.
“Cumhuriyet, kuruluşundan bu yana çok kısa periyotlar dışında, ekseriyetle refahı artırmayı ve ülkeyi daha ileriye taşımayı başardı. Bunda, yurttaşına sağladığı eğitim imkanlarını uygun bir planlama ile güzelleştirmesi ve kendine mahsus başarılı okul modellerini geliştirebilmesinin kıymetli hissesi vardı. Eğitime erişim ise, sınıfsal geçisin en değerli aracıydı. Her yeni jenerasyon bir evvelkine nazaran görece daha büyük bir orta gelir ve üst gelir kümesinden oluşuyordu. Eğitim merkezli bu sınıfsal geçiş sisteminden en çok faydalanan ise, Anadolu’dan büyük kentlere göçen fakir halkların çocuklarıydı. Geldiğimiz yer itibariyle bu düzenek, ülkeye baktığında kendine bağlı seçmen kümelerini görmeyi önceleyen AKP karar vericileri ve onların devlete yerleştirdikleri liyakatsiz bürokratların el birliği ile çökertildi. Cumhuriyetin vatandaşı ile imzaladığı ‘eğitimli birey olman halinde ömrünün kalan kısmı refah içinde geçer’ örtük mukavelenin her sayfası AKP iktidarlarınca koparılıp atıldı.”
Cumhuriyet’in yeterli bir planlama ile yönettiği eğitim süreci, AKP periyodunda üniversite popülizmine ve “kültür iktidarı” arayışına kurban gitti. Az sayıda lakin gerçek bir planlama ile kurulmuş, büyük oranda verimli çalışan ve saygın akademisyen yetiştiren üniversitelerin yanına, yeni birçok “tabela üniversitesi” eklendi. Bu eklentinin 3 temel gayesi vardı;
-
Seçmene, “çocuklarınız bizim devrimizde daha rahat üniversiteye girdi” diyebilmek.
-
Aklı özgür, itaatsiz bilim insanlarının yanına dinci akademisyenleri ekleyip, özgür aklın önüne set çekmek.
-
Anadolu’daki kentlere öğrenci gitmesini sağlayıp, kentlerdeki tüketimi artırmak.
Gerçekçi olmak gerekirse üç gayesine da ulaştı AKP. Lakin ortaya çıkan sonuç ne ülkenin ne de AKP’nin hayrına olmadı.
Öncelikle üniversite öğrencisi sayısındaki artışı ele alalım; AKP iktidara geldiğinde yaklaşık 1,9 milyon üniversite öğrencisi vardı. Sonrasında, üstte sıraladığımız temel nedenlerden kaynaklı, kampanya yaparcasına her ile açılan “tabela üniversiteleri” ile birlikte bakın sayı nereye ulaşmış.
YÖK’ün istatistiklerine nazaran 2020-2021 öğretim periyodunda 3.114.623 ön lisans, 4.676.657 lisans öğrencisi var. Toplamda 7.791.280 üniversite öğrencisi mevcut. Yani öğrenci sayısı yaklaşık 4,1 katına çıkarılmış. Tam bir “diploma enflasyonu”.
Sonuç olarak, üniversite mezunlarının tamamı yönetici sınıfa ilişkin olacağı, güzel bir gelire sahip olacağı hayaliyle eğitim aldı. Ama değerli bir kısmı, ya davet merkezinde müşterinin ruhsal şiddetine maruz kalıyor, ya AVM’lerde güvenlik vazifelisi olarak çantaları denetim ediyor ya da motor kurye olarak arkadaşlarına “bugün sen kaç paket attın” sorusunu soruyor. Emeğe dayalı her iş üzere bu işler de çok kıymetli. Buradaki itiraz, lisans mezunu gençlerin bu işlere mecbur bırakılmasıdır. Eğitimli birey olarak bu işleri yapıyor olmalarının onlarda ve ailelerinde yarattığı ruhsal yüktür.
Tüm bunlar, yakın geçmişinde üniversite eğitimine erişenin “kurtuldu” olarak tanım edildiği bir yerden “kurtulamaz” hissine evrildiği bir yere getirdi toplumu. Bu hafta yaptığımız ölçümde, toplumun hususa bakışını anlamaya çalıştık. Birlikte inceleyelim.
Toplumun yüzde 66,7’si Türkiye’de üniversite eğitimi almış bir gencin geleceğinin parlak olmadığını düşünüyor. Geleceğe dair en büyük umudun eğitimden geçtiği bir ülkenin, birkaç sene içerisinde nasıl bir hale geldiğine bakın.
Üniversite eğitimi, Türkiye’de akademik bir birikimin imkanı olmaktan öte iş bulmaya yarayan bir araç olarak görüldüğü için, biz de iş bulma durumuna bakışı ölçtük. Üniversite mezunu bir gencin iş bulma durumuna bakışı anlamaya çalıştık. Birlikte bakalım.
Üniversite mezunu bir gencin iş bulmakta zorlanacağını düşünenlerin oranı toplamda yüzde 72,1.
Özetle, geldiğimiz yer itibariyle eğitimli olmanın prestiji azalmış, adeta neredeyse dezavantajlı olarak görülmeye başlanmış durumda. Yeni mezun gençler uzun mühlet işsiz kalmakta. Eğitimli bir birey olduğu halde ailesinden takviye almanın yükünü taşımakla birlikte, iş bulduğunda da durum pek değişmemekte. Minimum fiyat yahut yakınında bir fiyata çalışmak, kapitalizmin yüksek fiyat vermemek için dağıttığı havalı unvanlar ile yetinmek zorunda kalmakta.
İktidar değişikliğinde bize düşen, bu durumu yönetim etmek değil, yıkıcı bir tavırla ortadan kaldırmaktır. Tabela üniversitelerinin kâfi alt yapıya sahip olmayanlarının kapatılması yahut mesleksel eğitimi hedefleyecek biçimde dönüştürülmesini gerçekleştirmektir. Gereksinim fazlası beyaz yaka arzı devam ettikçe, gençler “nitelikli ucuz işgücü” olmaktan kurtulamayacak. AKP’nin yanlış iktisat siyasetleri ile birlikte uygunca hızlanan nitelikli çalışan yoksulluğu olgusu ülkemizde artarak devam edecektir.
Yine bize düşen, bugünkü üzere, daha fazla geçiş garantili köprülere, daha fazla betona değil, çocuklarımızın ve gençlerimizin nitelikli eğitime erişimi için kaynak yaratmaktır. “Benim manevi mirasım bilim ve akıldır” diyen başkanın müsaadeden gidip, beşere ve insanlığa yatırım yapmaktır.
Ertan Aksoy
[email protected]