Ceza çocuk eğitiminde tartışmalara neden olan mevzulardan biridir. Kimi eğitimciler ya da psikologlar cezanın davranış eğitiminde tesirli olduğunu savunurken kimi uzmanlar da cezanın çocuğun ruhsal gelişimine ziyan verdiğini savunur. Hal böyleyken ebeveynler de çocuklarının eğitiminde cezaya başvurup başvurmayacakları konusunda kararsız kalabilirler.
Uzman Klinik Psikolog Müjde Yahşi, mevzu hakkında kıymetli bilgi ve ikazlarda bulundu.
Yahşi’nin açıklamaları şöyle:
Ebeveynler çocuğa ceza vermeden evvel istenmeyen davranışı çocuğun neden yaptığını sorgulamaları gerekir. Yani çocuk ebeveyninden korktuğu için mi palavra söylüyor, depresyonda olduğu için mi sanki ders çalışmıyor, yoksa dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olduğu için mi ders başarısı düşük ya da telaşı arttığı için mi tırnak yemeye başlamış ebeveynler tarafından bunların geç kalmadan fark edebilebilmesi gerekir.
Çocuklarda olumsuz olarak nitelendirilen davranışlar, ruhsal nedenlere bağlıdır. Cezalandırmak istediğiniz davranış aslında çocuğun ruhsal gereksiniminin gereğince karşılanmadığının bir sinyalidir. Ceza vermek yerine öncelikle çocuk bu davranışı sanki neden yapıyor diye ebeveynin kendine sorabilmesi gerekir. Şayet ebeveyn sebebini iddia edebiliyorsa bunu ceza ile değil gereksinimi olan sevgi, ilgi ya da disiplin ile çözebilmesi gerekir.
Ebeveynlerin ceza yerine çocuğa uygulayacağı sağlıklı disiplin sistemi çocuğu sevdiği bir şeyden yoksun bırakmaları olacaktır. Lakin bunu yaparken de yeniden çocuğun hislerini gaye almadan sırf davranışı gaye alarak yapmaları gerekir. Örneğin ebeveyn ödevlerini vaktinde yapmayan çocuğu tabletten belirli bir müddet yoksun bırakmak istiyor lakin bunu yaparken çocuğa “Kaç sefer dedim sana ödevlerini yap diye, hiç kelam dinlemiyorsun, bak Ahmet’e bütün ödevlerini nasıl da yapıyor o vakit sana tablet yok” dediğinde çocuğun hislerini maksat almış olur ve bu uyguladığı sistem yoksun bırakma değil bir ceza olur.
Ceza ile yoksun bırakmanın farkı; ceza hisleri gaye alırken yoksun bırakma ise davranışları gaye alır. Hasebiyle ebeveynin çocuğa şöyle söylemesi sağlıklı olur: “Ödevlerini tertipli olarak yapmaya başlayana kadar tabletle oynama bir mühlet orta veriyorum ya da ödevlerini yapmamayı tercih edersen tabletle de oynamamayı tercih etmiş olursun” halindeki cümle çocuğun ruhsal gelişimine ziyan vermez. Çocuk ısrar eder ya da ağlarsa ebeveyn katiyen ikna etmemeli ve uzun uzadıya açıklamalardan kaçınmalıdır ki çocuk direnç göstermesin.