Pazartesi yazımda, RAND Corporation’ın “The Return of Great Power War” (Büyük Güç Savaşının Geri Dönüşü) başlıklı raporundan özetleyerek aktarmıştım. Bugün daha çok, raporu kendi “teorik araçlarımla” yorumlamaya çalışacağım.
PARÇALANMA VE YİNE PAYLAŞIM
Rapor, “derin yapısal dinamiklerden” ötürü ABD-Çin çatışmasının uzun yıllar sürmesini, global çapta bir ekonomik ve siyasi parçalanma üzerinde yaşanmasını bekliyor. Bu uzun çatışmalar sürecinin parçalanmayı hızlandıracağını, kesimleri tekrar bir ortaya koyma gayretlerini (blokları, farklı güvenlik yapılanmalarını) da gündeme getireceğini düşünebiliriz.
“Düşük yoğunluklu” savaş sürecinde, taraflar “vekâlet savaşlarını”, “gayri nizami harp” operasyonlarını, Çin’in “Kuşak Yol inisiyatifi” coğrafyasında, birbirlerinin “bağımlı-ülkeler” ağları üzerinde ağırlaştırmak zorunda kalacaklar. Bu “yoğunlaşma”, “bağımlı ülkelerin” bağımlılık ilgilerinin taraf değiştirmeye zorlanmasına ait müdahaleleri, etnik-dini sıkıntılar üzerinden parçalama projelerini de gündeme getirebilecek: Klâsik ismiyle bir yeniden paylaşımı.
Bu uzun müddetli, belirsizliklerle dolu ve maliyeti yüksek “düşük yoğunluklu” savaşın bir basamakta, taraflardan birinin süreci hızlandırma isteğine bağlı olarak, direkt çatışmalara, global çapta yaygınlaşan ve nükleer, uzay ve siber uzay üzere alanları kapsayan bir “yüksek yoğunluklu” savaşa dönüşme mümkünlüğü da var: Klâsik ismiyle yeni bir “Dünya savaşına”… Zira bu kademede, artık ne Avrupa Birliği’nin ne de Hindistan, Japonya, Avustralya üzere ülkelerin savaşın dışında kalması imkanlı.
KLASİK SÖMÜRGECİLİK CANLANABİLİR
Sömürgecilik, temel olarak toprak (kimi vakit beden) mülkiyetine, sanayi girdisi madenlerin, elmas altın üzere unsurların çıkarılarak talan edilmesine, besin mallarının kimi vakit köle emeğiyle üretilerek el konulmasına ilişkindi. II. Dünya Savaşı sonrasında, kitlesel üretime dayalı Fordist sermaye birikim rejimin ihtiyaçlarına nazaran şekillenmiş “yeni sömürgecilik” ya da “post colonial model” ise temel olarak ticari ve finansal pazarların kullanılmasına, iktisat siyasetlerinin, diplomatik eğilimlerin/seçeneklerin, IMF, Dünya Bankası NATO vb. kurumlar aracılığıyla yönlendirilmesine ilişkindi. Yapısal krizin neoliberal devrinde de ülkelerin “ekonomik mekânlarının” açılarak yine yapılandırılmasıyla bu model eklenmişti.
Yeni sömürgecilik, bağımlı ülkeler ağının yine paylaşılmasında tesirli olmaya devam edecek fakat bu sefer iki yeni basınç klasik sömürgeciliği canlandırabilir. Birincisi, fosil yakıt tüketen endüstrilerden, yenilenebilir kaynaklarla, hatta nükleer santrallarda üretilen elektrik kullanımına, dijitalleşmeye dayalı yeni bir güç ve sermaye birikim rejimine geçiş arayışları içinde stratejik teknolojiler değişiyor. İkincisi, küresel ısınma, besin, su krizlerine yol açmaya başladı.
Birincisi, haberleşme, silah üretimi, bilişim (yapay zekâ, kuantum bilgisayarları, uzay çalışmaları) üzere alanlarda yeni teknolojiler için gerekli “ender minerallerin”, çıkarılması, işlenmesi ve “tedarik zincirlerinin” denetlenmesi, stratejik bir ehemmiyet kazanıyor. İkincisi, besin, su tedariki, ülkelerin toplumsal istikrarının korunması, endüstrilerin çalışması açısından stratejik bir değer kazanıyor.
Bu iki yeni basınç, stratejik kaynakların dağılımını, hür piyasanın “eline” bırakma eğilimini giderek zayıflatıyor. Bu durum, devletlerin devreye girerek, ülkelerin ekonomilerini, topraklarını, direkt kontrol altına alma eğilimini, hasebiyle hem güvenlikçi eğilimleri besleyecek hem de işgal-ilhak biçimlerini, sömürgeciliği yine canlandırabilecek.